Het overkomt iedere fotograaf wel eens. Jouw foto wordt gebruikt zonder dat je het weet. Gebruik van een foto zonder toestemming van de maker is een inbreuk op het auteursrecht waarbij je als fotograaf recht hebt op vergoeding van de geleden schade. Hier leggen we je uit hoe dat werkt.
Ontstaan van het auteursrecht
Het auteursrecht ontstaat van rechtswege wanneer de foto het resultaat is van scheppende menselijke arbeid, waarbij creatieve keuzes zijn gemaakt. Een foto voldoet in vrijwel de meeste gevallen aan die vereisten. Een fotograaf maakt immers doorgaans creatieve keuzes als het gaat om belichting, compositie etc. Enkel bij foto’s waarbij totaal geen creativiteit is vereist, zoals bijvoorbeeld pasfoto’s, kan het zo zijn dat er geen auteursrecht ontstaat. Met het auteursrecht heb je als maker zeggenschap over wat er met jouw foto gebeurd en wordt jouw beeld beschermd tegen misbruik.
Exploitatierechten
Het auteursrecht valt uiteen in exploitatierechten en persoonlijkheidsrechten. Het exploitatierecht omvat het openbaar maken en verveelvoudigen van het werk. Bij openbaar maken gaat het om het waarneembaar maken van het werk voor het publiek. Bij verveelvoudigen kun je onder andere denken aan reproduceren, afdrukken, natekenen of opslaan op een harde schijf. Als maker bepaal je zelf of en, zo ja, hoe je deze rechten uitoefent. Dat betekent dat voor exploitatie door anderen toestemming van de maker is vereist.
Persoonlijkheidsrechten
Daarnaast verkrijgt een maker bij het werk zogenoemde persoonlijkheidsrechten. Deze rechten hebben betrekking op de reputatie van de maker. Ze zijn onoverdraagbaar en komen enkel toe aan de maker. De belangrijkste persoonlijkheidsrechten zijn het recht op naamsvermelding en het recht zich te verzetten tegen aantasting van het werk. Het recht op naamsvermelding houdt in dat bij de publicatie van een werk altijd de naam van de maker vermeld dient te worden.
Schadevergoeding bij inbreuk
Inbreuk vindt, behoudens uitzonderingen binnen de Auteurswet, plaats zodra een foto zonder toestemming van de auteursrechthebbende wordt verveelvoudigd of openbaar wordt gemaakt. Van inbreuk is ook sprake wanneer de foto ruimer wordt gebruikt dan de licentie die de fotograaf heeft verleend. Zodra een inbreuk is geconstateerd en de fotograaf zeker weet dat hij/zij een schadevergoeding wil vorderen, is het zaak om een goed onderbouwd schadebedrag te berekenen.
Gederfde licentievergoeding
Het eerste uitgangspunt bij het berekenen van het schadebedrag is de gederfde licentievergoeding. In de rechtspraak wordt aangesloten bij de licentievergoeding die de inbreukmaker zou betalen indien hij wel toestemming had gevraagd voor het gebruik van de foto. Als fotograaf kun je dus kijken naar de tarieven die je voor een vergelijkbare licentie hanteert.
Een fotograaf dient de gederfde licentievergoeding goed te onderbouwen. Dit kan bijvoorbeeld door facturen en offertes uit eerdere opdrachten te overleggen, of door te verwijzen naar je eigen tarievenlijst. Als een fotograaf normaliter € 250-, vraagt voor publicatie van zijn foto op een website voor één jaar, dan is bij een onrechtmatige publicatie op een website € 250-, het uitgangspunt. De hoogte van dit bedrag kan verder nog afhankelijk zijn van de omvang van het gebruik van de foto.
Soms is het lastig voor de fotograaf om de gederfde licentie-inkomsten te onderbouwen. Bijvoorbeeld omdat de fotograaf normaliter geen tarieven voor vergelijkbare vormen van gebruik hanteert. In dat geval is er nog een ander hulpmiddel om het schadebedrag te berekenen, namelijk de tarievenlijst van stichting Beeldanoniem. Deze lijst geeft een indicatie van tarieven die in de branche gebruikelijk zijn voor verschillende vormen van gebruik. De tarievenlijst van Beeldanoniem is in de rechtspraak bevestigd als een valide aanknopingspunt voor het berekenen van de gederfde licentievergoeding.
Schending van persoonlijkheidsrechten
Binnen de fotografie is naamsvermelding een belangrijk persoonlijkheidsrecht. Immers, naamsvermelding bij openbaarmaking kan voor de fotograaf leiden tot bekendheid of nieuwe opdrachten. Bij het ontbreken van naamsvermelding mist de fotograaf een belangrijke mogelijkheid om zijn werk bij het publiek bekend te maken.
Daarnaast heb je als fotograaf ook recht op een schadevergoeding wanneer jouw foto in aangetaste vorm is gepubliceerd. Hierbij kun je bijvoorbeeld denken aan een foto die is bijgesneden of teksten die over de foto zijn bewerkt.
Een inbreuk op een persoonlijkheidsrecht is een verzwarende omstandigheid waardoor de fotograaf gerechtigd is om het schadebedrag te verhogen. Wat hierbij redelijk is moet per geval beoordeeld worden. DuPho beschouwt bij een inbreuk op een persoonlijkheidsrecht een opslag van 100% (bovenop de gederfde licentievergoeding) als redelijk.
Lees ook Whitepaper Schadevergoeding bij inbreuk.