Menu Zoeken

Storytelling

Voor de Duitse historicus en schrijver Philipp Blom is het duidelijk: de mens is een dier dat verhalen vertelt. Volgens Blom hebben mensen verhalen nodig, omdat ze orde scheppen in de chaos en zin geven aan gebeurtenissen.

Wat is het?

Storytelling is 'hot' binnen de fotografie, er wordt veel over geschreven en wordt oor een aantal kenners zelfs gezien als de redding van de documentaire fotografie.
Wat er precies met storytelling wordt bedoeld, is niet altijd even duidelijk, maar vaak wordt de term gebruikt in samenhang met internet, web documentaires, apps, tablets en multimedia.

Er zijn veel verschillende vormen en namen voor verhalende fotografie, oud en nieuw: reportage, documentair, beeldverhaal, foto-essay, fotoboek, multimedia of interactief. En: humanistische fotografie, concerned photography, fotojournalistiek, visuele antropologie. Wat al die vormen van verhalende fotografie gemeen heeft, is dat het gaat om een serie beelden die een zekere samenhang vertonen.

Waarom nu?

De huidige aandacht voor storytelling is niet los te zien van een aantal technische ontwikkelingen en ontwikkelingen in de markt voor fotografie. Nooit eerder was het zo eenvoudig, goedkoop en snel om verhalen te maken en te verspreiden. De digitalisering en internet hebben dat mogelijk gemaakt. En met de nieuwste generatie fotocamera's is ook video binnen het bereik gekomen van fotografen.

Daartegenover staat dat de professionele fotograaf steeds meer concurrentie ondervindt van amateurs en parttime fotografen. Maar deze groep beperkt zich voornamelijk tot het maken van losse foto's, meestal van eenvoudig toegankelijke onderwerpen. Aan lange series en diepgravende of minder fotogenieke onderwerpen, wagen ze zich zelden. Voor de professionele fotograaf ligt hier dus een kans om zich te onderscheiden.

Voor wie?

Hoewel veel fotografen één of andere vorm van verhalende fotografie beoefenen, zijn het de documentaire fotografen die aan langlopende, diepgravende projecten werken, die het meest kunnen profiteren van de nieuwe mogelijkheden.
Deze fotografen kunnen al jaren niet meer rekenen op het geïllustreerde tijdschrift voor het publiceren van hun werk. Tentoonstellingen en fotoboeken zijn een duur alternatief en het bereik is meestal gering.
Internet biedt een verleidelijk perspectief: het is goedkoop, lengte en omvang van de productie zijn geen probleem en het bereik is in potentie gigantisch.

Dat klinkt prachtig, maar ook hier is de praktijk weerbarstig. Het vergt heel veel energie, geduld en talent om de kansen te benutten.

Beeldtaal

De meeste fotografen zijn verzamelaars van losse foto's. Ze maken foto's, geen verhalen. De verhalen worden vaak gemaakt door de fotoredacteur, art director, curator of ontwerper.

Voor storytelling is meer nodig dan een goed oog voor beeld.

De kracht en populariteit van fotografie is haar bijzondere relatie met de werkelijkheid. Door deze werkelijkheid te bevriezen wordt hij transparant en helder.
We kijken met onze ogen, maar wat we zien (de betekenis) wordt bepaald door onze hersenen.
Hoewel lezen en kijken twee verschillende activiteiten zijn, wordt in beide gevallen gebruik gemaakt van de linker- en rechter hersenhelft – van ratio en emotie – bij het interpreteren: we visualiseren wat we lezen en gebruiken woorden om te beschrijven wat we zien.

Een foto of fotoserie is een visuele constructie met betekenis(sen) en fotografie is te vergelijken met een taal, een beeldtaal met een eigen – visuele – vocabulaire. Omdat mensen met een vergelijkbare achtergrond (cultuur, opleiding) foto's op dezelfde manier interpreteren (zien), kunnen we met foto's communiceren en een verhaal vertellen.

Verhalen vertellen

Wie een verhaal wil vertellen, heeft luisteraars, lezers of kijkers nodig. Zonder publiek is er geen sprake van communicatie. En dat publiek moet begrijpen wat er vertelt wordt. De verhalenverteller (zender)en zijn publiek (ontvanger) moeten dezelfde taal spreken.

Iedere schrijver heeft zijn eigen publiek en iedere muzikant zijn fans. Ook voor fotografen geldt dat ze hun eigen publiek en fans moeten vinden. Het is verstandig om al in een vroeg stadium na te denken over wie je publiek is en hoe je dat denkt te bereiken.

Checklijst

Een verhaal begint met een idee of onderwerp. Meestal is dat iets dat de fotograaf op een bepaalde manier boeit of interesseert. De volgende stap is meestal direct fotograferen (verzamelfase).
Een fotograaf start een fotoproject vaak voor eigen rekening en risico, zonder garanties. Voordat hij veel tijd en energie steekt in het project, zou hij zich moeten afvragen hoe en wanneer hij die investering kan terug verdienen.

Om een helder beeld te krijgen van de potentie van een fotoproject, moet je de volgende vragen beantwoorden:

  • Wat is de titel van het project?
  • Wat is het onderwerp?
  • Wat is op hoofdlijnen de inhoud (maximaal 200 woorden)?
  • Wat is het belang (waarom)?
  • Hoe ziet het project eruit (foto's, tekst, geluid, video, archiefmateriaal)?
  • Hoe wordt het gepresenteerd (publicatie, boek, tentoonstelling, web, app)?
  • Wat maakt jou geschikt om dit project uit te voeren?
  • Welke partners heb je nodig?
  • Wie wil je bereiken (publieksgroepen)?
  • Hoe ga je je publiek bereiken?
  • Wat is je tijdplan?
  • Welke inkomstenbronnen zijn er?

Niet alle vragen zijn bij de start van een project al goed te beantwoorden. Begin met een paar steekwoorden. Blijf naar de antwoorden zoeken en probeer ze zo concreet mogelijk te beantwoorden (namen, cijfers).

De checklijst is niet alleen een 'realitycheck' met betrekking tot de haalbaarheid van het project, maar ook de eerste opzet van een projectplan. Zo'n plan helpt je tijdens het proces om op koers te blijven.

Structuur

Er zijn heel veel manieren om een verhaal te vertellen. Iedere fotograaf moet zijn eigen handschrift, vocabulaire en verteltrant ontwikkelen.

Uitgangspunten voor een goed verhaal zijn SUCCES:

  • Stopping power (stopkracht, aandacht)
  • Unexpected (verrassing)
  • Concrete (duidelijk, tastbaar)
  • Credible (geloofwaardig)
  • Emotion (gevoel)
  • Simple (eenvoudig)
  • Verhaallijn

Om tijdens het fotograferen (verzamelfase) zicht te houden op de voortgang, is het uitschrijven van een verhaallijn een handig hulpmiddel. Deel je idee/onderwerp op in onderdelen (hoofdstukken), bedenk bij ieder onderdeel zo veel mogelijk foto's (visualiseren), schuif met de onderdelen totdat je de sterkste volgorde hebt gevonden (verhaallijn). Dit proces is niet eenmalig, maar kan/moet tijdens het project op meerdere momenten worden herhaald.

Web documentaires

Online storytelling biedt veel nieuwe mogelijkheden. Digitale platforms (websites, apps) en mobiele apparaten (tablets en smartphones) spelen een steeds grotere rol bij het verspreiden van informatie. In vergelijking met traditionele printmedia hebben ze een aantal voordelen: laagdrempelig, goedkoop, geen beperking in lengte of omvang, mogelijkheid om geluid en bewegend beeld toe te voegen, groot bereik en direct contact met je publiek.

Alles kan en alles kun je ook zelf doen. Dat is verleidelijk, uitdagend, maar ook gevaarlijk. Hoe complexer het project of hoe groter je ambities, hoe groter ook het gevaar dat je door de bomen het bos niet meer ziet.

Als je alle mogelijkheden wilt benutten of alles zelf wilt doen, dan moet je ook van veel zaken kennis en ervaring hebben. Dat is praktisch onmogelijk (en ook onnodig). In de digitale keten van productie, distributie, promotie en geld genereren is kennis van de techniek essentieel. En die techniek(en) is voortdurend in ontwikkeling. Onmogelijk om allemaal bij te houden. Succes in de digitale wereld vraagt om samenwerking.

In plaats van alles zelf te willen doen, kun je beter samenwerken met anderen die in jou en je project geloven. Belangrijk is dan wel dat je je eigen rol in het project duidelijk voor ogen hebt. Wat doe je en waar ben je verantwoordelijk voor? Om de regie over een project te houden zal je naast fotograaf ook de rol van producent of uitgever op je moeten nemen. En dus moet je kunnen organiseren (planmatig werken), overtuigen, stimuleren en geld kunnen vinden.

Storytelling biedt nieuwe kansen, maar ook grote uitdagingen. Dat betekent veel vallen en opstaan; eenvoudig is het niet, spannend wel. Echt iets voor ondernemende en ambitieuze beeldprofessionals.